HINONGA RIMURIMU

The experiential learning about rimurimu (seaweed) in Te Upoko o te Ika has extended now into restoration work, as the plant-out of kelplings is being trialled. Rangatahi from Te Kura Kaupapa Māori o Ngā Mokopuna are not only actively involved in the mahi, they are also front and centre of relaying their learnings nationally…

Unuhia te au ka piki
Unuhia te mouri ka rere
Whanake ake ai ki te rangi
Pātere iho ai ki te whenua
Kia rere mai nei ki te moana o Raukawakawa
Kia tau hī, kia tau hā, kia tau ai te mouri
o Te Whanganui ā-Tara
Eke Tangaroa, eke Panuku
Hui ē, Tāiki ē!

Nā Mark Ormsby (nō Te Ātiawa, Ngāti Maniapoto, Ngāti Wairere), te karakia i tito, hai tautoko i te kaupapa whakatō me te whakarauora i te rimurimu ki Te Upoko-o-te-Ika.

He wāhanga nui tō te taiao māori e motuhake ai a Pōneke. Ka mutu, ko te Hinonga Rimurimu tētahi kaupapa nui whakaharahara kua titia ki te manawa o ngā mātātahi nō TKKM o Ngā Mokopuna, mai i te tau 2019.

Ka kaha whakawhitiwhiti kōrero me te tūhono atu ki a Te Ātiawa Taranaki Whānui, ki ngā mātāwaka hoki ki roto i te rohe o Pōneke, kia whakaū i ngā uara i tā te hītori o Te Whanganui ā-Tara, i tō ngā kōrero tuku iho a ō tātau tīpuna. Ko te pae tawhiti, ko te whakapakari i te whanaungatanga, ki te whakawhanake ake i te manawaroa o te hapori whānui, e ai ki te tirohanga Māori. Waihoki, te whakatō me te whakatairanga i ēnei mātauranga Māori hai kura huna, kia hora ai ētahi pitopito kōrero mā ngā uri whakatipu. Inā te nui o ngā wawata mō te anamata!

RNZ UIUI

I te Taite, te 30.11.23, i uiui a Claire Concannon mai te Reo Irirangi o Aotearoa (RNZ), i a Mihirangi Kohatu (Tau 11), rāua tahi ko Tutahi Devonshire (Tau 10), i Kākāriki Hutia (Worser Bay), e pā ana ki te Hinonga Rimurimu.  I whai wāhi hoki a Leigh Rauhina-August (Mana Whenua Taranaki Whānui ki te Upoko-o-te-Ika), Zoe Studd (MTSW), Tākuta  Christopher Cornwall (Te Herenga Waka VUW), Tākuta Roberta D’Archino rātau ko Tākuta Neill Barr, ko Siddharth Ravishankar (NIWA)

 

WĀNANGA RIMURIMU

Tū ai te wānanga ā-motu hai whakangungu i ngā kaimahi o MTSW. Neke atu i te 102 tāngata i tae mai i Taranaki Whānui, NIWA, Whitebait Connection, Victoria University of Wellington, NZ Landcare Trust, Greater Wellington Regional Council, me Wilderlab. I te rangi whakamutunga o te wānanga nei, he taiopenga nā te kura i whakahaere kia whakaatu atu i te ara e takahia ana e rātau ki te whakatō me te whakarauora i te rimurimu.

He papamahi whakamārama i te kaupapa, he papamahi kai, he papamahi tākaro, he papamahi tautuhi rimurimu, he papamahi whakaatu i ngā mahi whakatō rimurimu i whakahaerehia e ngā tamariki o te kura. Tīmata mai i ‘Ngā Tapuwae ā-Taraika’, kōrero o te kāenga, tuari rauemi, whakahaere papamahi, manaaki hoki i te ope mō te toru rā.

Nō mātau te whiwhi i titongia e Mark Ormsby (nō Te Ātiawa, Ngāti Maniapoto, Ngāti Wairere), te waiata rimurimu nei me ngā ingoa motuhake o ngā momo rimurimu, hai taunaki i te kaupapa whakatō me te whakarauora i te rimurimu ki te rohe nei.

PŪMAHARA

Kua āta huritao i ō mātau wheako o te kaupapa nei, arā, ko ngā piki, ngā taupā, ngā rahua, me ngā akoranga hai āwhina i a mātau mō ngā rangi e kainamu ana. He maha ngā āhuatanga kai te kaupapa nei e mōhio ai mātau ka pai tōna haere. Ehara i te mea ko ēnei āhuatanga ka whai hua mō tātau noa, e kao. Ko ēnei hua ka whai pānga ki ngā kura, te taiao, ngā mātātahi, otirā te ahurea Māori whānui. Ko te oranga nui o te whānau, hapū, iwi he mea whakahirahira kia manawaroa ai tātou. He whakapātaritari kia āta whakaaro me pēhea te tārei wheako akoranga me te kōtuitui i ngā akoranga i takea mai i ngā pūrākau kia whai wāhi ai tātau katoa kia piki ake te mōhiotanga, māramatanga hoki. E tino rikarika ana ngā ākonga kia haere tonu tēnei kaupapa ako.

Ko ‘Ngā Tapuwae ā-Taraika’ e ārahi ana i ētahi kaimahi nō te motu whānui

TE WHAKATIPU ME TE WHAKATŌ

He iwi whakarongo ki te taiao te Māori, he iwi titiro ki ngā tohu i a rangi me te hononga ki ngā mahi i a Papatūānuku. Ko te manako ia mā ngā wānanga nei, ko te whakatōkia te māramatanga mō ngā hua kei te taiao hei oranga ā-tinana, ā-tikanga, ā-wairua anō hoki. Ko tā mātou wawata nui ko te whakaatu i te ataahua o tō tātou taiao hei huarahi manaaki i te orangatonutanga o te tangata i mua, ā mohoa noa nei, mō te anamata rā anō. Ka mutu, karekau he waro ka puta i a mātou wānanga hīkoi. Kai raro iho nei te mahere o Hutia Kākāriki me ngā tatauranga e whakaatu atu ngā wā me ngā wāhi whakatō.

Ko Te Atawhai e whakamātautau ana i ngā momo kai rimurimu nā ngā ringawera i tunu

PLANT OUT #1 SUCCESS

The figure below shows the number of surviving kelplings from plant out #1 over time. There was a significant loss of kelplings in the first four weeks and then the survival rate stabilises. The big rocks sometimes had over 15 kelplings and were considered as surviving if there was at least one surviving kelpling still attached to the rock.  
The figure below shows the growth rate (cm) of surviving kelpling blades over time from Plant out #1. Blades have
been labelled according
to cluster (C2 = Cluster 2 and C4 =
Cluster 4). All the Kelplings except for C4 B3 survived the Xmas break.

Kua waihanga ēnei ākonga i te kēmu ‘MonoRimu’ i roto i te reo Māori hai whakapakari ake i ngā mōhiohio e pā ana ki te rimurimu

WAIATA RIMURIMU

Rimurimu Tangaroa Mauriora
Te Whanganui ā Tara, Te Oranga
Rimu Repe – Rīrapa – Tātara – Paraha
Rimu Pia – Huahua – Hiwihiwi – Tokorera
Niho Taniwha Porotaka
Niho Taniwha Huahua e

Rimurimu Tangaroa Mauriora
Te Whanganui ā Tara, Te Oranga
Rimurapa – Rimu kaikai – Kāniwha – Kōpūwai
Rimu kakau – Kakauroa – Kakautini – Kakaumoana
Wherawhera – Tuahuru – Tōngamimi – Huruwhero e

Rimurimu Tangaroa Mauriora
Te Whanganui ā Tara, Te Oranga
Tīrepa huahua – Tīrepa koikoi
Pūwhero ā Tipu
Pūwhero ā Papa
Takawiri – Pararahi – Kārengo/Pārengo – Wakame

Rimurimu Tangaroa Mauriora
Te Whanganui ā Tara, Te Oranga
Rimurimu Tangaroa Mauriora
Te Whanganui ā Tara, Te Oranga

Te pakipūmeka hurihanga āhuarangi

Ko Te Aorangi rāua tahi ko Ngāwaierua ngā akonga tokorua i whai wāhi ki te pakipūmeka

I tū te pakipumeka nei, nā Sija Soman (Founder & Managing Trustee of Climate Commons), ki te whare pikitia o te Embassy ki Te Upoko o-te-Ika, i te Turei te 22 o Ākuhata, 2023.

Tokorua ngā ākonga i whai wāhi ki te kiriata nei ki te kōrero e pā ana ki tā rāua tirohanga a te hunga rangatahi hei pīkau i ēnei mahi, haere ake nei. I tae atu a Tory Whānau, te koromatua o te Kaunihera o Pōneke ki te tautoko.

Eight students (Years 8-11), attained their PADI Freediving Open Water and Scientific Diving Certification as part of a project to help monitor seaweed around the Wellington harbour and with our seaweed plant-outs in various community restoration sites such as Hutia Kākāriki (Worser Bay), and in Te Motu Kairangi (Miramar Peninsula).

Some of these rangatahi have been with the kaupapa since its inception in 2019. The training has enabled them to be directly involved with plant outs and monitoring training with the loverimurimu kaupapa, which is making waves across greater Wellington.

Watch video here >>

 

Top: Ko Tūtahi Devonshire rāua tahi ko Hawea Sullivan e tirotiro ana ki tētahi koura taiohi e noho kāenga ana i roto i te rimurimu

Holding the vision of Te Aho Tū Roa and Enviroschools